کارگران و هم‌طبقه‌ای‌های عزیز، متن کتابچه‌ی راهنمای قرارداد کار و مزد ۱۴۰۰ بر اساس قانون کار دولت جمهوری اسلامی ایران و آیین‌نامه‌های مربوطه به نگارش درآمده است. قانون کار فعلی قانونی است برای تضمین تسلط طبقه‌ی کارفرمایان و سرمایه‌داران بر طبقه‌ی کارگران اما در عین حال حداقلی‌ترین مطالبات ما در محیط کار را نیز شامل می‌شود. به همین دلیل اگر چه حتی اجرای کامل قانون کار فعلی، منافع جمعی و درازمدت ما کارگران را در جامعه برآورده نمی‌کند، اما شامل حداقل‌هایی است که اگر اجرا شوند برای بسیاری از کارگرانی که شرایط کاری‌شان فرسنگ‌ها از این حداقل‌های قانونی هم به دور است مفید خواهد بود. به تجربه نیز دریافته‌ایم که سرمایه‌داران اگر امکانش را داشته باشند، برای استثمارِ بیشتر کارگران از اجرای قانون کار طفره رفته و شرایط کاری‌مان را بدون رعایت حد و مرزی سخت‌تر خواهند کرد.
بنابراین برای بهبود شرایط کاری و وضعیت زندگیِ خود و همچنین تضمین حداقل‌هایی در محیط کار چاره‌ای نداریم مگر این که در اولین گام از مطالبه‌گری‌مان، سرمایه‌داران را به اجرای کامل قانون کار مجبور سازیم. سرمایه‌داران و همپالگی‌هایشان به خوبی به قانون کار آگاهند و خوب‌تر از آن شیوه‌های دور زدن‌اش را بلدند. ما هم برای اتحاد بیشتر و همچنین حرکت جمعی برای دستیابی به منافع خود باید در اولین گام به خوبی به قانون کار آگاه شویم و بسیار خوب‌تر از آن شیوه‌های مطالبه و مبارزه برای به اجرا درآوردنش را بلد شویم.
فهرست کتابچه‌ی راهنمای قرارداد کار و مزد ۱۴۰۰
- قانون کار برای ما کارگران ناعادلانه است، آیا باید اجرای آن را مطالبه کنیم؟
- قرارداد کار حق قانونیِ هر کارگری است
- قرارداد کمتر از حداقل‌های قانون کار غیرقانونی است
- طرفین قرارداد کار: کارگر و کارفرما
- قرارداد کتبی یا شفاهی، کدام یک به نفع کارگر است؟
- قرارداد دائم، موقت یا معین، کدام یک به نفع کارگر است؟
- حداکثر ساعات قانونیِ کار: روزانه و هفتگی
- کار روز، کار شب و کار مختلط چیست؟
- کار متناوب و کار نوبتی چه تفاوتی دارند؟
- تعطیلی‌ها: تعطیلی‌های قانونی کارگران با استفاده از مزد است و کار در آن‌ها مشمول اضافه‌مزد می‌شود
- ساعات کار موظفی ماهانه‌ی هر کارگر در سال ۱۴۰۰
- مرخصی‌ها: دو نوع با استفاده از مزد، دو نوع بدون مزد، یک مرخصی تشویقی
- دستمزد ۱- حق‌السعی و اجزای آن
- دستمزد ۲- مزد ثابت و اجزای آن
- دستمزد ۳- حداقل مزد و مبلغ آن در سال ۱۴۰۰
- دستمزد ۴- پایه سنوات و مبلغ آن در سال ۱۴۰۰
- دستمزد ۵- یک مثال: محاسبه‌ی مزد ثابت
- دستمزد ۶- حق اولاد، حق مسکن، بن کارگری و مبلغ آن‌ها در سال ۱۴۰۰
- دستمزد ۷- محاسبه‌ی حق‌السعی
- دستمزد ۸- سه نوع مزد: ساعتی، کارمزد، کارمزد ساعتی
- حق سنوات یا پاداش پایان کار
- پایه سنوات با حق سنوات تفاوت دارد
- مزد اضافه‌کاری، جمعه‌کاری و تعطیل‌کاری
- عیدی یا پاداش سالانه
- بیمه‌ی اجباری کارگران و مبلغ آن در سال ۱۴۰۰
- شرایط کار زنان
- شرایط کار اتباع خارجی
- شرایط کار نوجوانان
- برای کارگران پاره‌وقت همه‌ی مفاد قانون کار باید اجرا شود
- تأمین شرایط ایمنی، حفاظت و بهداشت کارگران در محیط کار برعهده‌ی کارفرما است
- شرایط دوره‌ی آزمایشی کار
- اخذ چک یا سفته به‌عنوان ضمانت از کارگر غیرقانونی است
- قرارداد سفیدامضاء غیرقانونی است
- قرارداد کار برای کارگران بهتر است شامل چه مواردی باشد؟
- قرارداد کار در چهار نسخه باید نوشته شود
- شرایط خاتمه یا فسخ قرارداد
- تسویه‌حسابِ کارگران بدون اسناد پرداختی از لحاظ قانونی پذیرفته نیست
- چرا قرارداد کار اهمیت دارد و چگونه آن را مطالبه کنیم؟
- چرا باید تشکل‌های مستقل کارگری داشته باشیم؟
- تشکل کارگری در محل کار حق قانونیِ کارگران است
پیوست‌های کتاب
پیوست ۱: بخشنامه‌ی مزد سال ۱۴۰۰
پیوست ۲: آیین‌نامه‌ی اجرایی ضوابط و مزایا و مشاغل قابل شمول به نظام‌های کارمزدی، مزد ساعتی و کارمزد ساعتی
پیوست ۳: جداول پرکاربرد
پیوست ۴: آموزش استفاده از سامانه‌ی اینترنتیِ مشاهده‌ی سوابق بیمه
پیوست ۵: فهرست مشاغل مجاز برای اتباع خارجی
پیوست ۶: فهرست مشاغل ممنوع برای کارگران نوجوان
پیوست ۷: نمونه‌ی قرارداد کار
پیوست ۸: قانون کار
چند نکته برای مطالعه
* بهتر است کتابچه را از آغاز و به‌صورت پیوسته تا به انتها بخوانید. سعی شده است به‌اختصار تمامی بخش‌های مربوط به کارگران در قانون کار در این کتابچه گنجانده شود، بنابراین مطالعه‌ی کامل آن شما را از کلیات قانون کار به‌خوبی آگاه خواهد کرد.
* می‌توانید بخش‌های مختلف کتابچه را جدای از هم و بدون رعایت ترتیب نیز بخوانید. سعی شده که کتابچه به‌گونه‌ای نگارش شود که در هر بخشی اطلاعات مفیدی در آن زمینه و منفک از دیگر بخش‌ها به شما ارائه شود. اگر در بخشی نیاز به اطلاعات تکمیلی در بخش‌های دیگر بوده باشد، در همان بخش به بخش‌های مرتبط ارجاع داده شده است.
* علاوه‌بر بخش‌های شماره‌دارِ کتابچه، که بخش اصلی متن است، پیوست‌هایی در انتهای کتابچه قرار داده شده است. این پیوست‌ها به دو صورت‌اند. یا در تکمیل مباحث بخش‌های شماره‌دار آورده شده‌اند یا اَسنادی قانونی‌اند که مطالعه‌ی آن‌ها برای کارگران مفید واقع خواهد شد.
* در پیوست آخر کتابچه، متن کامل قانون کارِ فعلی آورده شده است. خواندن حداقل یکبار قانون کار برای هر کارگری بی‌شک مفید خواهد بود. اگر چه این متن ادبیاتی حقوقی دارد و از همین‌رو خواندن آن سردردآور است اما در بخش‌های شماره‌دار کتابچه سعی شده است بندهای قانون کار با زبان ساده‌تری شرح داده شوند. بنابراین پس از خواندن بخش‌های شماره‌دار کتابچه، احتمال کمی خواهد داشت که در خواندن متن کامل قانون کار دچار سردرگمی شوید.
* اگر نسخه‌ی غیرفیزیکی متن را می‌خوانید، هر جایی از متن که عبارتی زیرخط‌دار با رنگ آبی مشاهده کردید می‌توانید با کلیک برروی آن به بخش ارجاع داده‌شده در متن بروید. فصل/ماده/تبصره ارجاع به قسمتی مشخص از قانون کار است. بخش ارجاع به بخش‌های شماره‌دارِ کتابچه است.
* توصیه‌ی ما این است که بحث‌های این کتابچه را با دیگر کارگران و همکاران خود به اشتراک گذاشته و راجع به آن‌ها با یکدیگر صحبت کنید. این کار باعث نزدیکی بیشتر شما کارگران در محیط کار و همچنین آگاهی بر منافع مشترک‌تان می‌شود.
* حیات لحظه‌به‌لحظه‌ی جامعه وابسته به نیروی کار کارگران است. رهایی از بند استثمار، ناعدالتی، فقر و دیگر مصیبت‌های اجتماعی نیز فقط و فقط به‌دست کارگران آگاه و متحد جامعه و با مبارزه‌ی ایشان برای جامعه‌ای بهتر ممکن است. از همین‌رو امیدواریم که انتشار این کتابچه کمکی باشد، اگر چه کوچک، در راستای آگاهی بیشتر و اتحاد عمل طبقاتیِ شما کارگران شریف و زحمتکش جامعه.
سلام
کار بسیار ارزشمندی بود. خسته نباشید.