شوق یک خیز بلند

نخستین اتحادیه‌های کارگری در ایران ۱۲۸۵ تا ۱۳۲۰

«دو سال ۱۲۸۵ و ۱۳۰۰ خورشیدی برای کارگران ایران سال‌های پراهمیتی هستند. در سال ۱۲۸۵، نخستین تشکل منظم کارگری تأسیس شد و در سال ۱۳۰۰، برای اولین بار در تاریخ جنبش کارگری ایران، یک تشکل نسبتا فراگیر به وجود آمد. موضوع کتاب حاضر بررسی تاریخی – تحلیلیِ جنبش کارگری ایران است که مقاطع انقلاب مشروطیت، اواخر سلطنت قاجار و سال‌های سلطنت رضاشاه را در بر می‌گیرد.

کتاب از ۷ بخش تشکیل شده است. در بخش اول وضعیت عمومی اهالی و شهروندان ایران و نیز تغییر الگوی اقتصادی ایران در دوره‌ی سلطنت قاجار به طور خلاصه بررسی شده است. بخش دوم و سوم به چگونگی تقسیم کارگران در صنایع مختلف و شرایط کار و زیست آنان اختصاص دارد. در بخش چهارم نگاهی به وضعیت کارگران مهاجر ایرانی و فعالیت های اجتماعی – سیاسی آنان انداخته شده است. اختصاص چهار بخش اول به بررسی شرایط اجتماعی و اقتصادی ایران به طور عام و تشریح جنبه‌های کمی و کیفی طبقه‌ی کارگر و شرایط کار و زیست آن به گونه‌ای خاص، تصادفی نبوده است. داشتنِ آگاهی از شرایط عمومی‌ای که تشکل‌های کارگری در بطن آن به وجود آمده و فعالیت می کرده‌اند، ضروری است. تشکل‌های کارگری را نمی‌توان به صورت درخود و در خلأ بررسی نمود. باید آنها را در کنش و واکنش با مجموع شرایط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جامعه و به ویژه با پایگاه اجتماعی‌شان (یعنی زنان و مردان کارگر) در نظر گرفت.»

نویسندگان کتاب درباره‌ی کمبودهای تاریخ‌نگاری کارگری در ایران می‌نویسند:

« … تاریخ‌نگاری کارگری در ایران دارای کمبودهای اساسی است. از یک سو، اکثر کسانی که پیرامون جنبش کارگری ایران نوشته‌اند، و در سطح وسیعی به تفسیر رفتار کارگران پرداخته‌اند، نه شناختی از زندگی واقعی کارگران داشته‌اند و نه از نزدیک با محیط‌های کاری آشنا بوده‌اند. به همین دلیل، تعجب‌آور نیست که آنها نتوانند مشکلات متعددِ فراروی کارگران و موانع عملی شکل‌گیری و فعالیت تشکل‌های کارگری را به درستی لمس کنند و تصویری واقعی از تصورات و فعالیت‌های کارگران به دست دهند.

از طرف دیگر، کارگرانی که خود مستقیما در جریان مبارزات بوده‌اند نیز، کمتر دست به قلم برده‌اند. غافل از آن که سهل‌انگاری نسبت به ثبت رویدادها و خاطرات باعث ضعیف شدنِ حافظه‌ی تاریخی کارگران و تکرار اشتباهات گذشته می‌شود. به مرور زمان، حتی در ذهن کسانی که در بحبوحه‌ی وقایع بوده‌اند، تنها هاله‌ای مه‌آلود از رویدادها باقی می‌ماند. جزئیات و زیر و بم‌های موضوع که به کل، تصویرِ شفافی می‌دهند، فراموش می‌شوند. از حرکت‌های گذشته جمع‌بندی نمی‌شود.

در چنین شرایطی است که مقالات و کتاب‌های نادری که از دست‌اندرکاران مبارزات دوره‌های پیشین بر جای مانده، بسیار ارزشمند می‌باشند. از جمله‌ی این آثار می‌توان به جزوه‌ی شکرالله مانی با عنوان «تاریخچه نهضت کارگری در ایران» و کتاب «خاطرات دوران سپری شده» از یوسف افتخاری که به کوشش کاوه بیات و مجید تفرشی تدوین شده است، اشاره کرد. شاید اگر کارگران سازمانده و مجربی مانند محمد پروانه، علی امید و باقر نوایی به اهمیت فوق‌العاده‌ی ثبت رویدادها آگاه بودند، کمر همت به این امر می‌بستند و نسل جوان امروز، از خاطرات و تجربیات غنی آنان درباره‌ی تشکل‌های کارگری دوره‌ی مورد بررسی ما، بهتر بهره می‌برد. چنین کار پراهمیتی طبعاً پژوهش‌گران را از اطلاعات غنی‌تر و تحقیق آن‌ها را از پایه‌ی واقعی‌تری برخوردار می‌ساخت. … »